 |
 |
 |
 |
 |
|
zalecenia - Gmina Śniadowo |
|
|||||||||||
|
|||||||||||||
|
Kontrola kompleksowa gospodarki finansowej przeprowadzona w Urzędzie Gminy w Śniadowie przez inspektora Regionalnej Izby Obrachunkowej w
Białymstoku Zespół w Łomży Ustalenia
kontroli zostały zawarte w wystąpieniu pokontrolnym z dnia 2 lipca 2010 roku
(znak: RIO.IV.6001-1/10), o treści jak niżej:
Pan Cezary Polkowski pełniący
obowiązki Wójta Gminy Śniadowo W wyniku kompleksowej kontroli
gospodarki finansowej gminy Śniadowo za 2009 r. i inne wybrane okresy,
przeprowadzonej w Urzędzie Gminy Śniadowo na podstawie art. 1 ust. 1 oraz w
trybie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 1992 roku o regionalnych
izbach obrachunkowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.) przez
inspektorów Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku Zespół w Łomży, stwierdzono
nieprawidłowości opisane w protokole kontroli, którego egzemplarz pozostawiono
w kontrolowanej jednostce. Zakresem
kontroli objęto regulacje wewnętrzne dotyczące ustroju i funkcjonowania gminy i
jej jednostek organizacyjnych, funkcjonowanie kontroli wewnętrznej, prowadzenie
rachunkowości, gospodarkę pieniężną i rozrachunki, wykonanie budżetu, w tym
realizację wybranych rodzajów dochodów i wydatków, udzielanie zamówień
publicznych, realizację zadań zleconych i w ramach porozumień, gospodarowanie
mieniem komunalnym, rozliczenia budżetu z jednostkami organizacyjnymi. Do
istotnych nieprawidłowości należy zliczyć, opisane na str. 108-116 protokołu
kontroli, ustalenia w zakresie zlecania i realizacji robót budowlanych,
stwierdzone podczas kontroli stosowania przepisów ustawy z dnia 29 stycznia
2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 223, poz. 1655 ze zm.). Kontrola udzielenia i realizacji
zamówienia publicznego na przebudowę dróg powiatowych we wsiach Jakać Młoda i
Młynik, realizowanego w ramach pomocy Powiatowi Łomżyńskiemu, wykazała, iż z wykonawcą
tego zamówienia, wybranym w 2008 r. w trybie przetargu nieograniczonego
(wynagrodzenie w umowie zawartej 16 września 2008 r. wynosiło 387.608,31 zł), były
Wójt Andrzej Zaremba w dniu 1 lipca 2009 r. zawarł, bez stosowania procedur
ustawy, dwie umowy na roboty określone jako dodatkowe. Umowę nr 2222-1/7/09 za
wynagrodzeniem w wysokości 178.850,32 zł i nr 2222-1/8/09 za wynagrodzeniem w
wysokości 36.201,18 zł (łącznie 215.051,50 zł). Wskazania w tym miejscu wymaga,
że wykonawca nie wykonał zamówienia będącego przedmiotem umowy podstawowej w
umówionym terminie do 28 listopada 2008 r. Pismem z dnia 6 marca 2009 r. były
Wójt A. Zaremba wezwał wykonawcę do złożenia pisemnej deklaracji, iż zakończenia
robót nastąpi do 30 maja 2009 r. Wykonawca podjął i wykonał roboty, w
tym zlecone umowami dodatkowymi, dopiero w sezonie letnim 2009 roku, a więc z
ponad półrocznym opóźnieniem. Za niedotrzymanie terminu realizacji umowy
pierwotnej naliczono i potrącono z faktury wykonawcy kary umowne w wysokości
93.413,60 zł. Przyczyn niezrealizowania umowy w pierwotnym terminie oraz warunków
ustalenia nowego terminu zakończenia robót nie udokumentowano. W dniu 10 marca
2009 r., tj. po wystosowaniu przez byłego Wójta pisma w sprawie zakończenia
robót do 30 maja 2009 r., sporządzony został „protokół konieczności”. Zakres
robót do wykonania, zawarty w tym protokole, wskazuje na zmianę sposobu
wykonania robót określonych umową pierwotną, wynikających z założeń projektowych,
poprzez wprowadzenie pozycji „korytowanie” (zebranie istniejącej nawierzchni
żwirowej, w celu obniżenia projektowanego poziomu jezdni). Nie stwierdzono, aby
planowany do wykonania w umowie pierwotnej zakres robót ziemnych uległ
modyfikacji. Z
treści protokołu konieczności nie wynika ilość wszystkich pozycji przewidywanych
do wykonania robót. Z kolei treść kosztorysów ofertowych, załączonych do
zawartych na podstawie protokołu konieczności umów na „roboty dodatkowe”, wskazuje,
iż poza zmianą sposobu wykonania zamówienia podstawowego zlecono dodatkowo roboty
wykraczające poza zakres tego zamówienia – m.in. dodatkowy odcinek nawierzchni
asfaltowej na drodze powiatowej we wsi Jakać Młoda (bliżej nieokreślony w
zleceniu) o powierzchni Ilości i ceny robót objętych umowami z
1 lipca 2009 r. wynikały jedynie z kosztorysów ofertowych sporządzonych przez
wykonawcę, niezawierających udokumentowania weryfikacji przez inspektora
nadzoru; brak także udokumentowania odnośnie akceptacji przez zamawiającego. Nie
stwierdzono udokumentowanego potwierdzenia weryfikowania cen jednostkowych
ujętych w kosztorysach ofertowych robót dodatkowych z cenami z umowy
podstawowej (umowa ta nie zawierała zapisów określających zasady wyceny
ewentualnych robót dodatkowych). Analiza niektórych pozycji kosztorysowych
robót dodatkowo zleconych umową nr 2222-1/7/09 wykazała, iż ceny zawarte w kosztorysie
ofertowym w wielu pozycjach są wyższe od cen takich samych robót w ofercie, na
podstawie której zawarto umowę podstawową. Na przykład Podkreślenia
wymaga, że z protokołu odbioru robót objętych umową podstawową sporządzonego w
dniu 28 lipca 2009 r. wynika, że wykonano drogę powiatową we wsi Jakać Młoda o
długości Jak wynika z przeprowadzonych w
trakcie kontroli oględzin, we wsi Jakać Młoda ułożono ok. 480 mb nawierzchni asfaltowej
o szerokości Mając na uwadze przedmiot zamówienia
opisany w s.i.w.z. oraz dokumentację powykonawczą, powiązanie danych zawartych
w tych dokumentach z zakresem wykonanych faktycznie robót w sposób pozwalający
na odtworzenie przebiegu procesu inwestycyjnego jest niemożliwe. Analiza dokumentacji przetargowej
zbadanych postępowań w sprawie udzielenia zamówień publicznych wykazała ponadto
nieprawidłowości polegające na tym, że: a)
w zarządzeniach o powołaniu
komisji przetargowych wskazywano zadania określone ustawą dla komisji jako całości, co
nie wyczerpuje dyspozycji zawartej w art. 21 ust. 3 Prawa zamówień publicznych.
Przywołany przepis wymaga
określenia obowiązków poszczególnych członków komisji w sposób zapewniający
sprawność działania komisji, indywidualizację odpowiedzialności jej członków za
wykonywane prace oraz przejrzystość prac – str. 107 protokołu kontroli, b) wartość zamówienia
na „Przebudowę dróg powiatowych we wsiach Jakać Młoda i Młynik” została błędnie
określona w dokumentacji przetargowej na kwotę brutto 459.934,04 zł. Zgodnie z
art. 32 ust. 1 Prawa
zamówień publicznych, podstawą ustalenia wartości zamówienia jest całkowite
szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy, bez podatku od towarów i usług – str. 109
protokołu kontroli, c) wykonawca
zamówienia na „Przebudowę dróg powiatowych we wsiach Jakać Młoda i Młynik” wniósł
zabezpieczenie należytego wykonania umowy w postaci gwarancji ubezpieczeniowej na
kwotę 19.380,15 zł (5% wynagrodzenia zgodnie ze specyfikacją istotnych warunków
zamówienia), która wygasła w dniu 28 grudnia 2008 r. Nie wyegzekwowano
przedłużenia obowiązywania gwarancji w
związku z niewykonaniem zadania w terminie przypadającym na 28 listopada 2008
r. lub wniesienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy w innej formie, w
związku z czym, wbrew warunkom określonym w specyfikacji, prawidłowość
realizacji robót nie była zabezpieczona – str. 114 protokołu kontroli. Istotne nieprawidłowości stwierdzono też
w zakresie poprawności wydatkowania z budżetu gminy środków na remonty i
modernizację dróg powiatowych na terenie gminy, tj. udzielenia pomocy
powiatowi. Stwierdzono, iż były Wójt z naruszeniem prawa podpisał dwa porozumienia z Powiatem Łomżyńskim (w dniu 26 sierpnia
2008 r. i w dniu 15 maja 2009 r.) o przejęcie zadań w zakresie zarządu
odcinkami dróg powiatowych na czas ich remontów bądź przebudowy. Artykuł 8 ust.
3 w związku z ust. 2a ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.
U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) wskazuje, iż gmina przejmując zadania z
zakresu właściwości powiatu na podstawie porozumienia powinna otrzymać środki finansowe w wysokości koniecznej do
wykonania przejętych zadań. W tym przypadku były Wójt zadeklarował w porozumieniach,
iż zapewni w całości środki niezbędne do wykonania remontu lub przebudowy
odcinków dróg powiatowych przejętych w zarząd. Mimo wskazania w umowach, iż
mają one za przedmiot przejęcie zadań powiatu w drodze porozumienia, w istocie
oznaczały one udzielenie pomocy w zakresie realizacji zadania zarządu drogami
powiatowymi (nie stwierdzono, aby Rada Gminy na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 11
ustawy o samorządzie gminnym podejmowała uchwały w sprawie przyjęcia realizacji
zadań w drodze porozumienia). Wydatkowane przez gminę, bezpośrednio z budżetu,
środki na remonty i przebudowę dróg powiatowych miały charakter pomocy
rzeczowej udzielonej Powiatowi Łomżyńskiemu, o której w okresie objętym
kontrolą była mowa w art. 167 ust 2 pkt 5 ustawy o finansach publicznych (obecnie art. 216 ust. 2 pkt 5 ustawy).
Jak wynika z przywołanych przepisów, pomoc innej jednostce samorządu
terytorialnego powinna być określona przez organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego odrębną uchwałą. Stosownych uchwał Rady Gminy w sprawie
udzielenia pomocy nie stwierdzono. W 2009 r. wydatki gminy na remonty lub
przebudowę odcinków dróg powiatowych,
ujęte w rozdziale 60014, par. 4300 i 6050, wyniosły 708.722,66 zł. Zawarcie
„porozumień”, jak wyjaśnił w trakcie kontroli Starosta Powiatu Łomżyńskiego,
miało na celu umożliwienie Wójtowi wykonanie remontów lub przebudowy odcinków
dróg powiatowych, bowiem odmawiał on współpracy w innej formie. W świetle przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o
drogach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.), chęć podjęcia
przez byłego Wójta jedynie funkcji bezpośredniego inwestora zadań na drogach
powiatowych nie mogła być przesłanką przesądzającą o możliwości zawarcia
porozumienia w kwestii przekazania Wójtowi zarządu tymi drogami. Wykonywanie
zarządu drogą publiczną jest procesem, na który składają się wszystkie
czynności wymienione enumeratywnie w art. 20 i 20a ustawy o drogach publicznych, których gmina
nie była władna realizować w praktyce (np. nabywanie nieruchomości pod pasy i
gospodarowanie nimi w ramach posiadanego prawa do tych nieruchomości, czy
nabywanie innych nieruchomości na potrzeby zarządzania drogami i gospodarowanie
nimi w ramach posiadanego do nich prawa). Jaskrawym tego przykładem było
zlecenie przez Wójta w dniu 30 grudnia 2008 r. wykonania projektu przebudowy
odcinka ul. Ostrołęckiej w Śniadowie (termin wykonania 15 lutego 2009 r.),
która to przebudowa nie doszła do skutku, gdyż objęty projektem zakres robót wskazywał
na konieczność wykonania niektórych elementów na nieruchomościach niewchodzących
w skład pasa drogowego. Dodatkowo należy wskazać, iż mimo zgłoszenia 25 czerwca
2009 r. do Starostwa Powiatowego zamiaru remontu drogi powiatowej w budżecie gminy
na 2009 i 2010 r. nie były zaplanowane środki na realizację tego zadania. Wobec
zgłoszenia Starostwo wyraziło sprzeciw, ponieważ planowany charakter „remontu” oznaczał
w istocie przebudowę drogi wymagającą pozwolenia na budowę. Z tego powodu sumę
24.942,90 zł za wykonanie projektu, jako wydatek bez efektu gospodarczego,
należy uznać jako stratę budżetu. Należy nadmienić, iż zlecenie projektu
przebudowy ul. Ostrołęckiej nie zostało poprzedzone ustaleniami z powiatem w
sprawie przejęcia przez gminę realizacji robót na tej drodze, które wynikały dopiero
z umowy zawartej 15 maja 2009 r. – str. 23-27 protokołu kontroli. Do
istotnych nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli należy również zaliczyć
działania byłego Wójta skutkujące dzierżawieniem przez gminę nieruchomości bez
określenia zadań, którym przejęte we władanie nieruchomości mają służyć, a
mianowicie: a) na podstawie
umowy dzierżawy nr 39N6/369/2008, zawartej w dniu 15 lipca 2008 r. przez byłego
Wójta, gmina objęła w dzierżawę od PKP nieruchomość oznaczoną nr 677/4 o
powierzchni W
świetle powyższych faktów należy uznać, że dzierżawa tych nieruchomości spowodowała
stratę dla budżetu gminy w postaci wydatków z tytułu czynszu dzierżawnego,
które w okresie od lutego 2009 r. do marca 2010 r. wyniosły 58.158,84 zł. W
celu uniknięcia dalszych strat rozwiązał Pan umowę dzierżawy z PKP z dniem 30
czerwca 2010 r., z zachowaniem umownego
okresu wypowiedzenia, w którym opłaty dzierżawne wyniosą dodatkowo 7.858,02 zł.
Ponadto gmina poniosła wydatki w wysokości 13.797,00 zł na usługi remontowe
mające na celu zabezpieczenie dzierżawionego budynku przed niszczeniem. Łącznie
dzierżawa omawianej nieruchomości wygenerowała wydatki w wysokości 79.813,86
zł, które należy uznać za naruszające prawo w świetle dopuszczalnych celów
przeznaczenia wydatków budżetowych określonych w okresie objętym kontrolą w
art. 167 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, a od 1 stycznia 2010 r. w art.
216 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. Dodatkowo podkreślić należy, iż gmina
nabyła od PKP za nieuregulowane zobowiązania podatkowe (na podstawie art. 66 §
1 pkt 2 Ordynacji podatkowej) prawo użytkowania wieczystego dwóch działek
gruntu o nr 677/4 i 677/8, z których działka nr 677/4 wchodziła w skład
dzierżawionej nieruchomości. Na dzień zawarcia umowy dzierżawy, tj. 15 lipca
2008 roku, zaległości podatkowe PKP wynosiły 5.150,50 zł, w tym 176,50 zł
odsetki za zwłokę, a na dzień 22 grudnia 2009 r., tj. w dacie przejęcia prawa
użytkowania wieczystego – 33.388,80 zł. Okoliczność ta dodatkowo uwypukla
bezpodstawność zawierania umowy dzierżawy – str. 92-96 protokołu kontroli; b) na podstawie
umowy z 10 sierpnia 2009 r., zawartej przez byłego Wójta z właścicielem działki
nr 63/2 (osobą fizyczną) we wsi Jakać Młoda, gmina przejęła w dzierżawę część tej
nieruchomości na okres od 10 sierpnia do 31 grudnia 2009 r. za opłatą w
wysokości 2.000 zł. Jako przeznaczenie działki wskazano lokalizację przystanku
dla dzieci oczekujących na autobus szkolny. Na działce tej gmina dokonała
nakładów inwestycyjnych ulepszających nieruchomość (asfaltowanie), które nie
były przewidziane w zawartej umowie. Z okazanej korespondencji wynika, iż
zamiarem byłego Wójta było późniejsze wykupienie zajętej działki. Dodatkowo
należy zwrócić uwagę, że umowa dzierżawy nie przewidywała zasad dalszej jej
kontynuacji po 31 grudnia 2009 r., a także wskazywała, iż po zakończeniu
dzierżawy gmina jest obowiązana zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w
jakim powinien się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu dzierżawy, co
w świetle art. 694 w zw. z art. 676 Kodeksu cywilnego może spowodować dalsze
straty dla budżetu w przypadku konieczności demontażu nawierzchni asfaltowej –
str. 96-97 protokołu kontroli; c) w dniu 12
czerwca 2009 r. były Wójt wydzierżawił od Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy
Państwowe – Nadleśnictwo Łomża działkę rolną nr 1643 o powierzchni Konkluzją wynikającą z przedstawionych
wyżej stanów faktycznych jest, iż były Wójt A. Zaremba obejmował w dzierżawę
nieruchomości z zamiarem ich późniejszego nabycia. Na tle przepisów Kodeksu
cywilnego i ustawy o gospodarce nieruchomościami działanie takie nie ma
racjonalnego uzasadnienia ekonomicznego i prawnego, w szczególności nie daje
gminie prawa pierwokupu. W zakresie gospodarowania nieruchomościami stwierdzono ponadto, że były
Wójt, jako organ właściwy do gospodarowania gminnym zasobem
nieruchomości z mocy art. 25 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, nie
sporządził planu wykorzystania gminnego zasobu nieruchomości, a zatem nie
wypełnił obowiązku nałożonego przepisami art. 25 ust. 2 w zw. z art. 23 ust. 1
pkt 3 tej ustawy. Plan taki winien określać m.in. prognozę nabywania
nieruchomości do zasobu (art. 23 ust. 1d pkt 2 lit. a) ustawy) – str. 125
protokołu kontroli. Z
ustaleń dotyczących organizacji wewnętrznej jednostki wynika, że w okresie
objętym kontrolą i obecnie nie zostało obsadzone stanowisko zastępcy Wójta. Nieobsadzenie
stanowiska zastępcy Wójta tworzy sytuację zagrażającą ciągłości funkcjonowania jednostki
podczas nieobecności Wójta. Z uwagi na liczbę mieszkańców, stosownie do
postanowień art. 26a ustawy o samorządzie gminnym, w gminie Śniadowo może być
powołany jeden zastępca wójta. Należy wskazać, że dodany do przywołanej ustawy
art. 28g, mający zastosowanie począwszy od obecnej kadencji organów gminy,
określa w sposób jednoznaczny zasady kierowania gminą w przypadku zaistnienia
jednej z – enumeratywnie wymienionych – przemijających przeszkód w wykonywaniu
zadań i kompetencji Wójta (m.in. spowodowanej niezdolnością do pracy z powodu
choroby trwającej powyżej 30 dni). Zadania i kompetencje Wójta przejmuje
wówczas jego zastępca, zaś w razie niepowołania zastępcy – osoba wyznaczona
przez Prezesa Rady Ministrów w trybie art. 28h ustawy – str. 3 protokołu
kontroli. Ponadto jedynie okresowo w Urzędzie
Gminy obsadzone było stanowisko Sekretarza Gminy, którego pismem z dnia 16
grudnia 2008 r., były Wójt upoważnił do wykonywania niektórych zadań z zakresu
gospodarki finansowej, a 30 lipca 2009 r. wypowiedział warunki umowy o pracę,
przenosząc na inne stanowisko, by ostatecznie z dniem 4 stycznia 2010 r.
rozwiązać umowę o pracę. Doprowadziło to do sytuacji, w której, w świetle
postanowień art. 33 ust. 4 i
art. 46 ust. 1 ustawy o samorządzie
gminnym, w Urzędzie nie było pracownika mogącego wykonywać określone
sprawy gminy w zastępstwie Wójta. Podkreślenia również wymaga, że zarządzeniem
Nr 75/09 z dnia 26 listopada 2009 r. były Wójt wykreślił z Regulaminu
Organizacyjnego postanowienia określające zadania Sekretarza Gminy. Przywołane działania Wójta spowodowały także sytuację, w której w
okresie od 30 lipca do
15 października 2009 r., nie było osoby
odpowiedzialnej za nadzorowanie zadań Wydziału Rozwoju Społeczno-Gospodarczego, sporządzanie
dowodów dotyczących zlecania oraz rodzaju, rozmiarów i szacowania wartości
robót i usług. Działania
Wójta doprowadziły też do obejścia dyspozycji zawartej w art. 5 ust. 1 obowiązującej
od 1 stycznia 2009 r. ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach
samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458) nakazującej utworzenie stanowiska
sekretarza w urzędzie gminy. Obecnie, od 25 lutego 2010 r., stanowisko Sekretarza
zajmuje osoba zwolniona przez byłego Wójta, a przywrócona przez Pana do pracy –
str. 2-3 i 11-12 protokołu kontroli. Badanie funkcjonowania kontroli
wewnętrznej w kontekście kompletności obsady stanowisk i rozdzielenia zadań realizowanych
przez jednostkę wykazało ponadto, iż przez znaczny okres w 2009 r. kontrola nie
funkcjonowała w sposób właściwy, co ma związek z innymi – od wyżej opisanych –
zmianami personalnymi w Urzędzie dokonanymi przez byłego Wójta. Z pracownikiem pełniącym funkcję zastępcy naczelnika Wydziału Rozwoju Społeczno-Gospodarczego,
z kwalifikacjami w zakresie budownictwa, odpowiedzialnym za kontrolę
merytoryczną faktur i rachunków za roboty budowlane, 17 kwietnia 2009 r. były Wójt
rozwiązał umowę o pracę, przy czym nie wyznaczył jednocześnie innego pracownika
do wykonywania kontroli w zakresie przypisanym zwolnionemu pracownikowi. Dopiero
po kilku miesiącach zadnia te powierzył innym pracownikom – w dniu 15
października 2009 r. pełnienie obowiązków naczelnika Wydziału, a następnie w
dniu 2 grudnia 2009 r. sprawy m.in. z zakresu organizacji przetargów na inwestycje
gminne i prowadzenia dokumentacji związanej z inwestycjami. Dokonane zmiany w
obsadzie stanowisk skutkowały tym, iż w
Wydziale nie pozostał żaden pracownik z przygotowaniem zawodowym w dziedzinie
budownictwa, a w konsekwencji kontrola na tym odcinku, jak na to wskazują przedstawione
wyżej opisy nieprawidłowości w zakresie inwestycji, nie była dostateczna.
Opisany stan faktyczny naruszał „Standardy kontroli finansowej w jednostkach
sektora finansów publicznych” ogłoszone Komunikatem Ministra Finansów z dnia 30
czerwca 2006 r. (Dz. Urz. Min. Fin. Nr 7, poz. 58), a zwłaszcza standard 17
„Ciągłość działalności”. Analiza
aktualnego stanu obsady niektórych stanowisk w Urzędzie wykazała także, iż nie jest
wyznaczony na piśmie pracownik odpowiedzialny za prowadzenie dokumentacji
dotyczącej ustalania należności i prowadzenia rozliczeń z najemcami lokali
mieszkalnych z tytułu czynszu, w wyniku czego od 3 lat nie podejmowano
czynności windykacyjnych w stosunku do osób zalegających z zapłatą czynszu, o
czym w dalszej części wystąpienia – str. 11-14 i 36 protokołu kontroli, Analiza dokumentacji opisującej
przyjęte przez kontrolowaną jednostkę zasady rachunkowości oraz procedury
kontroli wewnętrznej, wprowadzonej zarządzeniem Wójta z dnia 20 lipca 2006 r.
wykazała brak,
niedostateczne lub niewłaściwe unormowanie niektórych kwestii. W szczególności
należy wskazać, iż: a) nie dokonano aktualizacji przepisów
wewnętrznych w dostosowaniu do zmian organizacyjnych i osobowych; np. w
schemacie, określającym obieg dowodów księgowych Urzędu, w 7 pozycjach (na 21)
wskazane są osoby, które nie są już pracownikami Urzędu, lub którym zmieniono
zakres zadań – str. 13 i 18 protokołu kontroli; b)
brak było szczegółowych regulacji dotyczących gospodarowania służbowym
samochodem osobowym. Mimo wprowadzenia obowiązku wypełniania przez kierowców,
po zakończeniu każdego dnia, kart drogowych, nie określono jednak szczegółowego
sposobu ich wypełniania (wymaganych danych), co w konsekwencji doprowadziło do
sytuacji, iż zbadane karty drogowe z 2009 roku nie opisują w pełni przebiegu i
kontroli odbywanych samochodem służbowym podróży. Wprowadzony obowiązek wypełniania
kart przez kierowców nie był w praktyce przestrzegany, bowiem rolę kierowców często
pełnili pracownicy Urzędu, jazda miała na celu – według złożonych w trakcie
kontroli wyjaśnień – przewiezienie Wójta, zaś karty drogowe wypełniała inna
osoba. Nie zamieszczano w kartach drogowych podstawowych informacji
dotyczących: - osób wydających
dyspozycję wyjazdów, - celu służbowego
poszczególnych wyjazdów, - czasu
odbywanych jazd – widnieją wyłącznie daty wystawienia karty drogowej, - osób dokonujących
zatwierdzenia rozliczeń paliwa w oparciu o normę zużycia, w odniesieniu do
ilości przejechanych kilometrów. Brak
powyższych informacji uniemożliwia kontrolę celu służbowego przejazdów, a w
efekcie prawidłowości poniesienia kosztów zużytego paliwa. Dowody rozliczenia
paliwa, sporządzone na podstawie kart drogowych niezawierających podstawowych informacji,
również nie stanowią dokumentów umożliwiających stwierdzenie prawidłowości
ponoszonych wydatków. Wskazania ponadto wymaga brak korelacji między zapisami w
kartach drogowych a ewidencją wyjazdów prowadzoną w sekretariacie Urzędu, w
zakresie dyspozycji odbywania podróży samochodem służbowym, co dodatkowo
utrudnia kontrolę służbowego celu wyjazdów. Stwierdzone braki danych w ewidencji
wyjazdów służbowych i kartach drogowych uniemożliwiają także skontrolowanie
prawidłowości wydawania dyspozycji wyjazdów służbowych w świetle postanowień rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery
budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz. U. Nr 236, poz.
1990 ze zm.) oraz art. 8 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych –
str. 17 i 121-124 protokołu kontroli; c) nie dokonano
opisu systemu służącego ochronie danych i ich zbiorów, w tym dowodów
księgowych, ksiąg rachunkowych i innych dokumentów stanowiących podstawę
dokonanych w nich zapisów. Obowiązek uregulowania tych kwestii w przepisach
wewnętrznych wynika z art. 10 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o
rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) – str. 18 protokołu
kontroli; d) nie opracowano pisemnych procedur wyłaniania
wykonawców dostaw, robót i usług, które ze względu na wartość nieprzekraczającą
14.000 euro nie wymagają stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych.
Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych w art. 35 ust. 3 pkt 1
stanowiła, że wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i
oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.
Od 1 stycznia 2010 r. zasadę tę określa art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy o finansach
publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. Procedury wewnętrzne jednostki powinny być
skonstruowane w sposób zapewniający udokumentowanie przestrzegania tej zasady
przy wydatkowaniu środków. Na podstawie postanowień art. 47 ustawy z dnia 30
czerwca 2005 r., kierownik jednostki obowiązany był do ustalenia, w formie
pisemnej, procedur w odniesieniu do m.in. udzielania zamówień publicznych i
dokonywania wydatków ze środków publicznych. Aktualnie obowiązki kierownika
jednostki w zakresie organizacji kontroli zarządczej wynikają z art. 68 w zw. z
art. 69 ust. 1 ustawy o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r. oraz
Standardów kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych
ogłoszonych komunikatem nr 23 Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2009 r. (Dz.
Urz. Min. Fin. Nr 15, poz. 84). Brak procedur skutkował tym, że wybór
wykonawców zamówień następował bez udokumentowania stosowania przywołanej
zasady, a także – w niektórych przypadkach – z pominięciem opisu zakresu
rzeczowego robót umożliwiającego kontrolę realizacji zadania –
str. 13, 31-32 i 89-90 protokołu kontroli. W
obszarze zagadnień dotyczących organizacji i funkcjonowania jednostek organizacyjnych
gminy stwierdzono, że obsługa finansowo-księgowa jednostek organizacyjnych
oświaty prowadzona jest przez Urząd Gminy bez formalnego uregulowania tej
kwestii przez Radę Gminy, do której – w myśl postanowień art. 5 ust. 9 w zw. z
art. 5c pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z
2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) – należą kompetencje organu prowadzącego w
zakresie określenia sposobu organizowania obsługi finansowej szkół – str. 4
protokołu kontroli. Analiza
zagadnień dotyczących funkcjonowania gminnych instytucji kultury wykazała, że nie
zgromadzono kompletu dokumentacji rejestrowej Gminnego Ośrodka Kultury w
Śniadowie i Biblioteki Publicznej Gminy Śniadowo, wymaganej przepisami rozporządzenia
Ministra Kultury i Sztuki z dnia 17 lutego 1992 r. w sprawie sposobu
prowadzenia rejestru instytucji kultury (Dz. U. Nr 20, poz. 80). Nie zgromadzono
akt rejestrowych, które powinny dokumentować zapisy w rejestrze instytucji
kultury (§ 5 ust. 1 rozporządzenia), w dziale pierwszym rejestru nie zapisano
przedmiotu działalności instytucji (§ 2 ust. 1 pkt 1 lit. c) rozporządzenia) i
cyfrowych identyfikatorów instytucji kultury nadanych w systemie informacji
statystycznej (§ 2 ust. 1 pkt 1 lit. e) rozporządzenia), w dziale drugim rejestru
nie wpisano informacji określających organizację instytucji kultury (§ 2 ust. 1
pkt 2 rozporządzenia) i danych dotyczących mienia (§ 2 ust. 1 pkt 3
rozporządzenia) – str. 5 protokołu kontroli. W
celu realizacji zadań przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, uchwałą Nr
XI/62/07 z dnia 28 września 2007 r., Rada Gminy Śniadowo utworzyła zakład
budżetowy – Zakład Gospodarki Komunalnej. Zakład pełni obowiązki
przedsiębiorstwa od 1 lutego 2008 r. W trakcie kontroli procesu utworzenia
zakładu stwierdzono uchybienia o charakterze formalno-organizacyjnym opisane na
str. 5-6 protokołu kontroli. Taryfy za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i
odprowadzanie ścieków uchwalone zostały przez Radę Gminy, na wniosek byłego Wójta,
w dniu 10 grudnia 2007 r. Ustalone ceny, wbrew dyspozycji art. 24a ust. 3 ustawy z dnia 7 czerwca
2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.
U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.), nie były oparte o kalkulację
planowanych dla pierwszego roku działalności gminnego przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjnego kosztów zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego
odprowadzania ścieków. Kontrola dokumentacji dotyczącej ustalania
taryf na następny okres (str. 8-10 protokołu kontroli) wykazała ponadto nieprawidłowości
polegające na tym, że: a) wniosek ZGK o
zatwierdzenie kolejnych taryf przedłożony został w dniu 14 października 2009 r.,
a zatem z opóźnieniem w świetle art. 24a ust. 1 ustawy, według którego termin
obowiązywania poprzednich taryf (wprowadzonych uchwałami z 10 grudnia 2007 r.) mijał
z końcem sierpnia 2009 r. Ponadto naruszono postanowienia art. 24 ust. 2
ustawy, w myśl których wniosek o zatwierdzenie taryf powinien być przedstawiony
wójtowi przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne w terminie 70 dni
przed planowanym dniem wejścia taryf w życie – taryfy przyjęte zostały przez
Radę Gminy uchwałami z dnia 23 października 2009 r., a ich obowiązywanie określono
od 1 września 2009 r., tj. z datą wsteczną w odniesieniu do daty podjęcia
uchwały; b) brak było udokumentowania,
aby koszty przedstawione we wniosku ZGK o zatwierdzenie taryf były poddane
weryfikacji przez byłego Wójta pod względem celowości ich ponoszenia (art. 24
ust. 4 ustawy); c) nie
zastosowano wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf określonego rozporządzeniem Ministra
Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku
o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i
zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz. U. Nr 127, poz. 886); w efekcie kalkulacje
załączone do wniosku nie zawierały niektórych elementów wymienionych w § 6
rozporządzenia; d) poza taryfami
określającymi ceny jednostkowe świadczonych usług w zakresie zaopatrywania w wodę
i odprowadzania ścieków Rada Gminy uchwaliła, zgodnie z wnioskiem ZGK, tzw. „opłatę
stałą za jeden miesiąc od przyłącza wodociągowego w wysokości 5,50 zł (netto)
plus podatek VAT”, która nie wynikała z kalkulacji kosztów, czym naruszono § 13
ust. 3 przywołanego wyżej rozporządzenia. W zakresie rozliczeń z ZGK stwierdzono
również przekazanie zakładowi w 2009 r. środków w wysokości 87.312 zł tytułem
„dotacji przedmiotowej do sprzedanej wody z urządzeń zbiorowego zaopatrzenia w
wodę w okresie od 1.09.2008 r. do 31.08.2009 r.” O przekazanie środków w tej
wysokości wystąpił zakład w dniu 24 października 2009 r. Kwota „dotacji
przedmiotowej” nie stanowiła w praktyce dopłat, o których mowa w art. 24 ust. 6
ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę..., lecz służyła wyrównaniu osiągniętej
przez ZGK straty w czasie obowiązywania taryf uchwalonych 10 grudnia 2007 r.
Przekazanie środków nie czyniło zadość także przepisowi § 52 ust. 1
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie gospodarki
finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę
organizacyjno-prawną (Dz. U. Nr 116, poz. 783 ze zm.), który stanowi, że organ
wykonawczy przekazuje dotacje przedmiotowe w wysokości odpowiedniej do stopnia
realizacji finansowanych zadań. Przedstawiony sposób wyrównania ujemnego wyniku
zakładu na działalności wodociągowo-kanalizacyjnej przeczy istocie dotacji
przedmiotowej wynikającej z przepisów ustawy o finansach publicznych (od 1
stycznia 2010 r. art. 219 i art. 130 ust. 1) i dopłaty do taryf, o której mowa
w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę..., ponieważ skutkiem transferu
środków z budżetu nie było zmniejszenie obciążeń (cen) dla odbiorców usług
świadczonych przez zakład. Ponadto
stwierdzono, że wraz z
przyznaniem „dotacji” uchwałą Rady Gminy z 30 grudnia 2009 r. w sprawie zmian w budżecie, polegającą m.in.
na wprowadzeniu do planu wydatków budżetowych kwoty 87.312 zł, nie dokonano
odpowiedniej zmiany w załączonym do
uchwały budżetowej planie ZGK. W konsekwencji ZGK nie przedstawił sumy dotacji
po stronie planu w sprawozdaniu Rb-30 za 2009 r. - str. 10 i 85 protokołu kontroli.
Badając funkcjonowanie jednostek
organizacyjnych gminy ustalono ponadto, że nie zostały udzielone, żadnemu z
kierowników jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej,
pełnomocnictwa, o których mowa w art. 47 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym –
str. 11 protokołu kontroli. W zakresie gospodarowania środkami Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych stwierdzono, że Urząd prowadzi wspólną działalność
socjalną z Ośrodkiem Pomocy Społecznej, GOK i Biblioteką Publiczną przy pomocy
jednego rachunku bankowego (bez wyodrębnienia analitycznego środków). Gospodarka
środkami wszystkich jednostek prowadzona jest na zasadach określonych w
Regulaminie Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych Urzędu, jako że
wymienione jednostki organizacyjne nie posiadają własnych regulaminów. Stwierdzony
stan faktyczny nie wynika z ustaleń między kierownikami poszczególnych
jednostek, jako pracodawcami, co do prowadzenia wspólnej działalności socjalnej.
W świetle postanowień art. 9 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r Nr 70, poz. 335 ze
zm.), prowadzenie przez pracodawców wspólnej działalności socjalnej powinno być
oparte o umowę określającą w szczególności przedmiot wspólnej działalności,
zasady jej prowadzenia, sposób rozliczeń oraz tryb wypowiedzenia i rozwiązania
umowy. Umowa może także określać warunki odstąpienia od jej stosowania oraz
odpowiedzialność stron z tego tytułu. W badanym przypadku umowy między
pracodawcami nie stwierdzono – str. 27-28 protokołu kontroli. Badając przeznaczenie środków Gminnego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2009 r. stwierdzono przypadki
finansowana kosztów przyłączy wodociągowych do prywatnych posesji na łączną
kwotę 11.834 zł. Stosownie do postanowień art. 15 ust. 2 i 3 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę..., realizację
budowy przyłączy do sieci (w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu…) oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do
lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny
koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci. Koszty
nabycia, zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego ponosi
przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, a urządzenia pomiarowego – odbiorca
usług. Nadmienić należy, iż Rada Gminy nie podejmowała uchwały określającej odrębne,
od wskazanego prawem, przeznaczenie środków Funduszu na podstawie art. 406 ust.
1 pkt 12 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z
2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) – str. 31-32 protokołu kontroli. Z ustaleń dotyczących poboru dochodów z
majątku gminy wynika, że nie podejmowano czynności zmierzających do
wyegzekwowania należnych opłat z tytułu czynszu za najem lokali mieszkalnych, co
może doprowadzić do utraty dochodów budżetu w wyniku podniesienia przez
dłużników zarzutu przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. (na koniec 2009 r.
zaległości z tego tytułu wyniosły sumę 5.210,96 zł). Uwaga ta dotyczy w
szczególności należności figurującej na koncie 221 „Należności z tytułu
dochodów budżetowych” na koniec 2006 roku w kwocie 269,91 zł (obecna zaległość dłużnika
wynosi 1.231,91 zł). Zaniedbania w zakresie windykacji należności czynszowych
należy wiązać w szczególności z tym, iż zadania te nie były przydzielone na
piśmie żadnemu pracownikowi – str. 36-37 protokołu kontroli. Analiza
dokumentacji pod kątem możliwości pobierania dochodów z opłat adiacenckich w
sytuacjach określonych przepisami art. 98a i art. 143-148b ustawy o gospodarce nieruchomościami
wykazała, że gmina realizowała inwestycje w zakresie budowy infrastruktury
technicznej mogące mieć wpływ na wzrost wartości nieruchomości, jak również
wydawano decyzje o podziale nieruchomości przeznaczonych pod zabudowę
jednorodzinną. Nie stwierdzono jednakże ze strony gminy działań skierowanych na
ustalenie ewentualnej podstawy do pobrania opłat. Wskazania wymaga, że Rada
Gminy Śniadowo w dniu 20 lipca 2006 r. podjęła uchwałę w sprawie ustalenia
stawki procentowej opłaty adiacenckiej, jednakże – jak wynika z jej treści i
podstawy prawnej jej wydania – dotyczy ona tylko stawki opłaty pobieranej w
związku ze wzrostem wartości nieruchomości spowodowanym wybudowaniem urządzeń
infrastruktury technicznej. W efekcie na terenie gminy nie istniała w okresie
objętym kontrolą podstawa do pobierania opłaty adiacenckiej z tytułu podziałów
nieruchomości dokonywanych na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego –
str. 78-79 protokołu kontroli, załącznik nr 16 do protokołu kontroli. Kontrola stosowania przepisów ustawy z
dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
(Dz. U. Nr 96, poz. 873 ze zm.) wykazała, iż kontrolowana jednostka opracowała program
współpracy z organizacjami pozarządowymi na 2009 r., przyjęty uchwałą z dnia 22 stycznia 2009 r., który nie był
realizowany. Natomiast bezpośrednio z budżetu opłacono rachunki dotyczące kosztów
działalności klubu sportowego KS Śniadowo, działającego w formie stowarzyszenia,
na łączną kwotę 61.917 zł (w tym 44.019 zł zaliczono do wydatków w par. 4300). Nie
stwierdzono umowy w sprawie powierzenia do realizacji zadań publicznych temu stowarzyszeniu
i ich kontroli w trybie i na zasadach określonych ustawą. Należy
wskazać, że zgodnie z obowiązującym w okresie objętym kontrolą art. 176 ustawy
o finansach publicznych (aktualnie art. 221), podmioty niezaliczane do sektora
finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, realizujące
zadania jednostki samorządu terytorialnego, mogą otrzymywać z budżetu jednostki
samorządu terytorialnego dotacje na ten cel. Zlecenie zadania i udzielenie
dotacji następuje zgodnie z przepisami ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie, która w art. 4 stanowi, iż do objętych nią zadań
publicznych należy m.in. upowszechnianie kultury fizycznej i sportu. Podstawową formą wyboru podmiotów realizujących zadania
publiczne jest konkurs ofert, o którym mowa w art. 11 ust. 2 ustawy –
str. 84 protokołu kontroli. Badanie
realizacji obowiązków wynikających z przepisów z art. 24h i nast. ustawy o samorządzie
gminnym wykazało, że Przewodniczący Rady Gminy odczytał Radzie Gminy na sesji
odbytej w dniu 28 września 2009 roku pismo Naczelnika Urzędu Skarbowego w Łomży
przedstawiające informację o wynikach dokonanej analizy złożonych oświadczeń
majątkowych, były Wójt przygotował natomiast informację w tej sprawie w formie
pisemnej (pismo nr OR1026-8/09 z 20 października 2009 r.), lecz nie udokumentowano
przedstawienia jej Radzie Gminy. Z treści informacji kierowanych do Rady
wynika, iż niektórzy radni i jeden
pracownik nie podali w oświadczeniach majątkowych wszystkich danych,
jak: przychód/dochód, tytuł prawny do gospodarstwa rolnego lub nie załączyli
kopii zeznań podatkowych (PIT), a zatem oświadczenia nie były kompletne. Nie
stwierdzono, by w związku z tym podjęto jakiekolwiek działania (np. zażądanie
uzupełnia brakujących danych). Postanowienia art. 24h ust. 12 pkt 3 ustawy
nakazują przedstawienie Radzie informacji o działaniach podjętych w związku z
nieprawidłowościami stwierdzonymi w analizowanych oświadczeniach majątkowych –
str. 87-88 protokołu kontroli. Kontrola osiągania na terenie gminy
wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli, o których mowa art. 30 ust. 3
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97,
poz. 674 ze zm.) i realizacji obowiązków zapisanych w art. 30a ustawy wykazała,
iż obowiązki te nie zostały przypisane na piśmie żadnemu pracownikowi. Sporządzone
sprawozdanie obarczone było błędami w zakresie wysokości wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu
zawodowego, co spowodowane było błędem rachunkowym i nieuwzględnieniem, przy
wyliczeniu danych, wynagrodzeń pobranych w wysokości 80% w przypadkach, o
których mowa w art. 92 Kodeksu Pracy. Nieprawidłowo ustalona wysokość
wynagrodzeń tylko w przypadku nauczycieli stażystów miała wpływ na wysokość dodatków
uzupełniających. Kwota ujemnej różnicy między wynagrodzeniami faktycznie
wypłaconymi w 2009 r. a sumą iloczynów średniorocznej liczby etatów i średnich
wynagrodzeń dla nauczycieli stażystów powinna wynosić 4.028,39 zł, a nie
3.861,70 zł. Dodatki uzupełniające dla tej grupy awansu zawodowego zaniżono
zatem o 166,69 zł – str. 99-102 protokołu kontroli. W wyniku kontroli stosowania
klasyfikacji dochodów i wydatków stwierdzono nieprawidłowości naruszające
przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie
szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków
pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U. Nr 107, poz. 726 ze zm.),
polegające na: - zarachowaniu do
par. 4300 „Zakup usług pozostałych” kwoty 36.201,18 zł wydatkowanej za roboty
na drodze we wsi Jakać Młoda, które stanowiły element zadania polegającego na
przebudowie odcinka drogi (pozostałe wydatki zarachowano jako inwestycyjne w
par. 6050) – str. 113-114 protokołu kontroli, - zarachowaniu
kwoty 27.930,36 zł wydatkowanej na remont nawierzchni asfaltowej drogi we wsi Chomentowo do kosztów inwestycji
zamiast do par. 4270 „Zakup usług remontowych” – str. 103 protokołu kontroli. W toku kontroli dochodów budżetowych
gminy, badaniu poddano również dochody z tytułu podatków i opłat lokalnych, dla
których organem podatkowym pierwszej instancji, w myśl art. 13 § 1 pkt 1 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr
8, poz. 60 ze zm.), jest Wójt. Kontrola prowadzona była w szczególności pod
kątem prawidłowości i powszechności poboru wskazanych dochodów, windykacji
zaległości podatkowych oraz rachunkowości podatkowej, w tym rzetelności
sporządzania sprawozdań budżetowych. Badaniu
poddano m. in. dokumentację podatkową podatników opłacających podatek rolny i leśny
i stwierdzono uchybienia polegające na nie wyegzekwowaniu informacji w sprawie
podatku rolnego od 20 podatników oraz leśnego od 14 podatników, co
uniemożliwiło zweryfikowanie prawidłowości wymiaru należności podatkowych
albowiem informacja złożona przez podatnika jest podstawowym dowodem w zakresie
podstaw opodatkowania, w tym powierzchni gruntów, a także sposobu ich
wykorzystania - str. 45, 52 protokołu
kontroli. Obowiązek złożenia informacji lub jej aktualizacja, we wskazanych
ustawowo sytuacjach, wynika z przywołanych w opisie przepisów ustaw odpowiednio
o podatku rolnym i o podatku leśnym. Ponadto obowiązkiem organu podatkowego,
wynikającym z treści art. 272 Ordynacji podatkowej, jest weryfikacja złożonych
informacji oraz wyegzekwowanie prawidłowych lub niezłożonych informacji. Brak
takowych działań jednoznacznie wskazuje na nierealizowanie przez służby organu
podatkowego zadań w zakresie czynności sprawdzających. W wydawanych przez organ podatkowy
decyzjach w sprawie zwolnień z tytułu nabycia gruntów, w czterech przypadkach
stwierdzono brak uzasadnienia prawnego, naruszający wskazania art. 210
Ordynacji podatkowej. W decyzjach tych nie wskazano także okresu zwolnienia za
jaki przysługuje obniżenie w wysokości 75% i 50 % podatku rolnego, w myśl art.
12 ustawy o podatku rolnym - str. 46 protokołu kontroli. W
przypadku ulg inwestycyjnych stwierdzono także brak protokołów z kontroli,
które powinny być przeprowadzone w siedzibie podatnika, przez komisję powołaną
przez organ podatkowy, w celu stwierdzenia wykonania inwestycji i oceny
zasadności wniosku. W skład komisji winna wchodzić osoba mająca wiedzę w
dziedzinie budownictwa, która ustaliłaby zakres i charakter przeprowadzonych
prac (modernizacja budynku czy też remont) oraz czy wszystkie materiały, wskazane
w przedłożonych wraz z wnioskiem o udzielenie ulgi fakturach, wykorzystane
zostały przy realizacji inwestycji – str. 48 protokołu kontroli. Skutkiem
wskazanych braków była przywołana w opisie pozytywna decyzja w sprawie ulgi
inwestycyjnej w sytuacji gdy podatnik dokonał remontu dachu, a nie jak stwierdził
Organ podatkowy w wydanej decyzji modernizacji obory. Zgodnie z art. 13 ust.1
pkt 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn.: Dz. U.
z 2006 r. Nr 136, poz. 969 ze mianami), podatnikom podatku rolnego przysługuje
ulga inwestycyjna z tytułu wydatków poniesionych na budowę lub modernizację budynków
inwentarskich służących do chowu, hodowli i utrzymywania zwierząt gospodarskich
oraz obiektów służących ochronie środowiska. W związku z powyższym decyzja
została wydana z rażącym naruszeniem prawa. Zgodnie z art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej organ podatkowy jest
obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy,
czego nie uczynił w opisanym przypadku – str. 48-49 protokołu kontroli. Stwierdzono
ponadto, iż organ podatkowy wydał decyzję w sprawie która została już uprzednio
rozstrzygnięta inną decyzją ostateczną. Decyzja ta wydana została z rażącym
naruszeniem prawa i zgodnie z art. 247 Ordynacji podatkowej, należy doprowadzić
do jej wyeliminowania z obrotu prawnego poprzez stwierdzenie nieważności – str.
49 protokołu kontroli. W toku czynności kontrolnych ustalono,
że Rada Gminy w Śniadowie nie określiła w drodze uchwały trybu oraz
szczegółowych warunków zwolnienia od podatku rolnego użytków rolnych, na których
zaprzestano produkcji rolnej, ponieważ Wójt Gminy nie przedłożył projektu
uchwały. Nie prowadzono ewidencji komputerowej
(w programie komputerowym), osób prawnych zobowiązanych do opłacania podatku
rolnego, leśnego i od nieruchomości, na zasadach wynikających z treści
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 r. w sprawie ewidencji
podatkowej nieruchomości (Dz. U. Nr 107 poz. 1138). Str. 41 protokółu kontroli.
W przypadku opisanym na stronach 56-57 protokołu kontroli, konto podatnika na
dzień 31 grudnia 2009 roku wskazywało nadpłatę w wysokości 932,24 złotych. Nadpłata
powstała w wyniku wygaszenia zaległości w podatku od nieruchomości w zamian za
przeniesienie prawa wieczystego użytkowania niezabudowanych nieruchomości
położonych w gminie Śniadowo (decyzja z dnia 28 grudnia 2009r. Nr BF
3110-4/09). Podatnik na dzień 22 grudnia 2009 r. (dzień sporządzenia aktu
notarialnego) posiadał zaległości podatkowe w wysokości 30.726,00 zł w
należności głównej i 2.662,80 zł odsetek. Łącznie zaległość na dzień
sporządzenia aktu notarialnego wynosiła 33.388,80 złotych. Natomiast wartość
przekazanych nieruchomości, wyceniona przez rzeczoznawcę majątkowego wyniosła
28.132,00 złotych. Po uwzględnieniu 22 % VAT-u wartość tych nieruchomości
wyniosła 34.321,04 złotych. Różnica pomiędzy wartością nieruchomości brutto, a
wysokością zadłużenia wobec Gminy Śniadowo na dzień podpisania aktu
notarialnego wyniosła 932,24 zł, która to kwota została wskazana jako nadpłata
i postanowieniem nr BF.3110-4/09 dnia 28 grudnia 2009 r. została zaliczona na
poczet zaliczek na podatek od nieruchomości za rok 2010. Tymczasem Wójt Gminy,
stosując procedurę z art. 66 Ordynacji podatkowej, działając jako organ
podatkowy mógł się nią posługiwać tylko do kwoty zaległości podatkowej wraz z
odsetkami. Powyżej tych kwot jest organem wykonawczym nabywającym nieruchomość
na zasadach ogólnych, z uwzględnieniem procedur zawartych w uchwale Rady Gminy
Nr XI/61/07 z dnia 28 września 2007 roku w sprawie określenia zasad nabycia,
zbycia i obciążania nieruchomości gruntowych własność gminy oraz ich wydzierżawiania
lub wynajmowania na okres dłuższy niż trzy lata. Zatem kwota 932,24 zł winna
zostać potraktowana jak wydatek budżetowy, mający oparcie w planie finansowym i
obowiązujących procedurach. Tym bardziej, iż nie jest ona zaległością
podatkową, ponieważ w myśl definicji zawartej w art. 72 Op. jest nią m. in.
kwota nadpłaconego lub nienależnie zapłaconego podatku. Zatem może powstać
tylko w sytuacji regulowania zobowiązań podatkowych w formie pieniężnej, z
uwzględnieniem katalogu przywołanego treścią art. 59 Ordynacji podatkowej. Kontrolowana jednostka nie posiadała, w
obowiązujących regulacjach wewnętrznych, rozstrzygnięć dotyczących zasad
przeprowadzania kontroli u podatników podatków i opłat lokalnych a także
ustalonego planu kontroli. Zakres, częstotliwość a także okresy ich trwania
organ podatkowy powinien ustalić na podstawie analizy potrzeb, jakie wynikają z
jego dokumentacji z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 roku o
swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.). Z treści
art. 281 Op. jednoznacznie wynika, iż organy podatkowe pierwszej instancji
zobligowane są do prowadzenia kontroli podatkowych u podatników, których celem
jest sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z
przepisów prawa podatkowego – str. 45 protokołu kontroli. Stwierdzono, że do inkasa służą „bilety
opłaty targowej”, które nie zostały wprowadzone do użycia zarządzeniem Wójta.
Zgodnie z treścią § 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 czerwca
2006 r. w sprawie zasad rachunkowości i
planu kont w zakresie ewidencji podatków, opłat i niepodatkowych należności
budżetowych dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego (Dz.
U. Nr 112 poz. 761) do udokumentowania wpłat służą pokwitowania z kwitariuszy
lub inne dowody wpłat, zatwierdzone do stosowania przez właściwe organy j.s.t. W
kontrolowanej jednostce nie określono na piśmie procedur wewnętrznych
regulujących pobór i rozliczenie inkasenta z tytułu zainkasowanej gotówki oraz wzoru
urządzenia księgowego (biletów) służących do inkasa opłaty targowej – str.
62-63 protokołu kontroli. Spośród 205 kont podatkowych przyjętych
do kontroli w zakresie prawidłowości prowadzenia ewidencji księgowej podatków i
opłat, uchybienia stwierdzono w następujących przypadkach: -
figurująca na kontach 16 podatników zaległość w łącznej kwocie 98,40 zł, nie
została objęta postępowaniem egzekucyjnym – str. 68 protokołu kontroli, -
w przypadku sześciu podatników nie naliczono i nie pobrano odsetek w łącznej
kwocie 185,80 zł, naruszając wymóg wynikający z treści art. 53 Ordynacji
podatkowej – str. 60-62 protokołu kontroli. Zagadnienia rachunkowości oraz wymiaru
podatku od nieruchomości i leśnego od osób fizycznych oraz łącznego
zobowiązania pieniężnego prowadzone są przy użyciu programu komputerowego.
Wprowadzone zarządzeniem kierownika jednostki rozwiązania w powyższym zakresie,
uwzględniające obowiązek prowadzenia ewidencji podatkowej w systemach „Podatki”
oraz „Rachunkowość” przy użyciu komputera, nie uwzględniają jednak wszystkich
elementów określonych w treści art. 10 ustawy o rachunkowości takich jak wykaz
zbiorów danych tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych,
opisu systemu informatycznego, zawierającego wykaz programów, procedur lub
funkcji, w zależności od struktury oprogramowania, wraz z opisem algorytmów i
parametrów. Ponieważ kontrolowana jednostka prowadzi księgi rachunkowe przy
użyciu komputera, ich wykaz powinien mieć formę wykazu zbiorów danych
tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach danych z określeniem
ich struktury i wzajemnych powiązań logicznych - str. 70-71 protokołu kontroli. Stwierdzone
w trakcie kontroli nieprawidłowości i uchybienia były w głównej mierze wynikiem
nieprzestrzegania przepisów prawnych dotyczących gospodarki finansowej i
rachunkowości gminy. Odpowiedzialność
za nieprawidłowości w zakresie gospodarki finansowej stwierdzone podczas
kontroli ponosi były Wójt Andrzej Zaręba pełniący tę funkcję w okresie objętym
kontrolą. Na
Wójcie, jako organie wykonawczym, spoczywają obowiązki dotyczące m.in.
przygotowania projektów uchwał Rady Gminy, wykonywania budżetu i gospodarowania
mieniem gminy, a także ogólna odpowiedzialność za prawidłową gospodarkę
finansową gminy (art. 30 ust. 1 i 2, art. 60 ust. 1 ustawy o samorządzie
gminnym). Wójt jako organ wykonawczy gminy wykonuje zadania przy pomocy Urzędu,
którego jest kierownikiem (art. 33 ust. 1 i 3 ustawy). Odpowiedzialność za
gospodarkę finansową Urzędu, jako jednostki sektora finansów publicznych, w tym
za wykonywanie obowiązków w zakresie kontroli wewnętrznej, spoczywa na Wójcie –
kierowniku jednostki. Od 1 stycznia 2010 r. regulacje w tym zakresie zawierają
przepisy art. 53 i art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych. Wójt
jest również organem podatkowym pierwszej instancji w myśl przepisu art. 13 § 1
pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa. Obowiązki w zakresie prowadzenia
rachunkowości spoczywały, stosownie do zakresu czynności, na Skarbniku Gminy.
Prawa i obowiązki głównego księgowego (skarbnika) określa od 1 stycznia 2010 r.
art. 54 ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. Mając
na uwadze ustalenia kontroli, na podstawie art. 9 ustawy o regionalnych izbach
obrachunkowych, zalecam: 1. Rozważenie podjęcia działań w celu
zweryfikowania rzetelności dokumentacji robót na drodze powiatowej we wsi Jakać
Młoda względem rzeczywistego przebiegu procesu inwestycyjnego, faktycznej
ilości wykonanych robót oraz ich kosztów, mając na uwadze tezy zamieszczone w części
opisowej wystąpienia. 2. Wyeliminowanie nieprawidłowości w
zakresie udzielania zamówień
publicznych poprzez: a)
zapewnienie stosowania zasady z art. 7 ust. 3 Prawa zamówień publicznych, iż
zamówienia udziela się wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami
ustawy, b)
ustalanie zasad
funkcjonowania komisji przetargowej w sposób zapewniający sprawność działania
komisji, indywidualizację odpowiedzialności jej członków za wykonywane prace
oraz przejrzystość prac, c) egzekwowanie od wykonawców, po upływie
umówionego terminu wykonania umowy, przedłużenia obowiązywania gwarancji
ubezpieczeniowej wniesionej na poczet
zabezpieczenia należytego wykonania umowy lub wniesienia zabezpieczenia
w innej formie przewidzianej w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, d)
określanie w dokumentacji wartości zamówienia zgodnie z art. 32 ust. 1 Prawa zamówień
publicznych. 3. Przestrzeganie, określonych w przepisach
przywołanych w części opisowej wystąpienia, zasad udzielania pomocy powiatowi w
zakresie remontów i modernizacji dróg powiatowych. 4.
Zaniechanie dzierżawienia przez gminę nieruchomości w sytuacji braku wyraźnego
związku z wykonywaniem zadań gminy, mając na uwadze, iż ponoszone wydatki z
tytułu czynszu stanowią w takich przypadkach bezpodstawne obciążenie budżetu. 5. Sporządzenie planu wykorzystania gminnego
zasobu nieruchomości. 6. Właściwe uregulowanie spraw składających się na system kontroli
wewnętrznej w Urzędzie Gminy. W tym celu w szczególności: a)
podjęcie stosownych działań zmierzających do uregulowania sposobu wykonywania
zadań wchodzących w zakres kompetencji organu wykonawczego, mając na uwadze
wskazane w części opisowej wystąpienia regulacje prawne oraz zapewnienie
ciągłości funkcjonowania gminy podczas nieobecności Wójta, b)
przydzielenie pracownikom,
w formie pisemnej, zadań w zakresie windykacji należności czynszowych oraz
ustalania danych do sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli
na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, c) dokonanie aktualizacji zarządzenia nr
37/06 z dnia 20 lipca 2006 roku regulującego przyjęte przez kontrolowaną jednostkę zasady
rachunkowości oraz procedury kontroli wewnętrznej poprzez dostosowanie do zmian organizacyjnych
i personalnych w Urzędzie, d) uzupełnienie wewnętrznych regulacji o
zapisy określające zasady gospodarowania służbowym samochodem osobowym, mając
na uwadze tezy zawarte w protokole kontroli i części opisowej wystąpienia, a w
szczególności określenie zasad wypełniania kart drogowych w sposób
umożliwiający kontrolę celu służbowego przejazdów i związanych z tym rozliczeń
paliwa, e) wprowadzenie opisu systemu służącego
ochronie danych i ich zbiorów, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i
innych dokumentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów, f) opracowanie i wdrożenie pisemnych
procedur kontroli wewnętrznej dotyczących wyboru wykonawców dostaw, robót i
usług, które nie wymagają stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych. 7. Wystąpienie do Rady Gminy z
projektem uchwały regulującej sposób organizacji wspólnej obsługi
finansowo-księgowej szkół. 8. Prowadzenie rejestru instytucji
kultury w sposób zgodny z wymaganiami rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki
w sprawie sposobu prowadzenia rejestru instytucji kultury. 9.
Spowodowanie ustalania i zatwierdzania taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i
zbiorowe odprowadzanie ścieków w trybie i na zasadach określonych w ustawie o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz
rozporządzeniu wykonawczym do tej ustawy, a w szczególności: a) egzekwowanie
od ZGK przedkładania wniosków o zatwierdzenie taryf w terminie wyznaczonym
w art. 24 ust. 2 ustawy, b) weryfikowanie
kosztów określonych we wniosku przedsiębiorstwa wodociągowo- kanalizacyjnego
pod względem celowości ich ponoszenia, c) zobowiązanie
ZGK do stosowania ustalonego prawem wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf, d) zobowiązanie
ZGK do przedstawiania kalkulacji kosztów opłaty, o której mowa w § 13 ust. 3
rozporządzenia. 10. Zaniechanie pokrywania z budżetu ujemnego wyniku zakładu budżetowego. 11. Kalkulowanie dotacji przedmiotowej dla ZGK jako ewentualnej dopłaty zmniejszającej
obciążenia odbiorców wynikające z uchwalonych taryf za sprzedaną wodę i
odprowadzone ścieki. Sukcesywne przekazywanie tak ustalonych kwoty dotacji
przedmiotowej ustalonej na dany rok budżetowy. 12. Zapewnienie spójności danych zawartych w
poszczególnych elementach uchwały budżetowej, tj. planie wydatków budżetu i
planie finansowym zakładu budżetowego. 13.
Udzielenie kierownikom jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości
prawnej pełnomocnictw, o których mowa w art. 47 ust. 1 ustawy o samorządzie
gminnym. 14. Uregulowanie, w formie umowy z
kierownikami jednostek organizacyjnych, kwestii prowadzenia wspólnej
działalności socjalnej. 15.
Rozważenie zasadności wystąpienia o zwrot kosztów przyłączy do prywatnych
nieruchomości sfinansowanych ze środków publicznych, mając na uwadze, że koszt
wykonania przyłącza w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu…
winien obciążać właściciela nieruchomości. 16. Podjęcie zdecydowanych działań
windykacyjnych w stosunku do należności z tytułu czynszu za najem lokali
mieszkalnych, mając na uwadze terminy przedawnienia. 17. Podjęcie działań zmierzających do
ustalenia, czy zachodzą przesłanki naliczenia opłaty adiacenckiej z tytułu
wzrostu wartości nieruchomości spowodowanego wybudowaniem urządzeń
infrastruktury technicznej wymienionych w załączniku do protokołu kontroli. 18. Przedłożenie
Radzie Gminy projektu uchwały w sprawie ustalenia stawki opłaty adiacenckiej z
tytułu wzrostu wartości nieruchomości spowodowanego podziałem nieruchomości, w
celu stworzenia możliwości ustalania należności z tego tytułu. 19. Finansowanie
zadań publicznych gminy realizowanych przez podmioty niepubliczne z
uwzględnieniem przepisów art. 11 ustawy o działalności pożytku publicznego i
wolontariacie. 20. Należyte wypełnianie obowiązków
nałożonych przepisami art. 24h ustawy o samorządzie
gminnym. 21. Zapewnienie prawidłowości danych
sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych
stopniach awansu zawodowego. Stosowne rozdzielenie między nauczycieli stażystów
zatrudnionych w 2009 r. i wypłacenie kwoty 166,69 zł, o którą zaniżono dodatki
uzupełniające za 2009 r. 22.
Zapewnienie stosowania w planowaniu i wykonaniu budżetu właściwych podziałek
klasyfikacji budżetowej. 23.Wyegzekwowanie
od podatników brakujących informacji w sprawie podatków rolnego i leśnego. 24.
Wydawanie decyzji administracyjnych zgodnie z obowiązującymi przepisami Ordynacji
podatkowej. 25. Podejmowanie czynności kontrolnych
przez komisję powołaną przez organ podatkowy w przypadku złożenia wniosku przez
podatnika w sprawie ulg inwestycyjnej, mających na celu ustalenie stanu
faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi
dokumentami. 26.
Przesłanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łomży celem stwierdzenia
nieważności dwóch decyzji w sprawie udzielonych ulg inwestycyjnych. 27. Przedłożenie Radzie Gminy projektu
uchwały w sprawie określenia trybu oraz szczegółowych warunków zwolnienia od
podatku rolnego użytków rolnych na których zaprzestano produkcji rolnej. 28.
Prowadzenie ewidencji komputerowej osób prawnych zobowiązanych do opłacania
podatku rolnego, leśnego i od nieruchomości na zasadach wynikających z treści
przywołanego rozporządzenia. 29.
Stosowanie instytucji wygaszenia zobowiązania podatkowego poprzez przeniesienie
własności rzeczy lub praw majątkowych z uwzględnieniem obowiązujących w tym
zakresie przepisów ustawy Ordynacja podatkowa. 30.
Uzupełnienie regulacji wewnętrznych o zasady przeprowadzania kontroli u
podatników podatków i opłat lokalnych oraz ustalanie planów kontroli. 31.
Uzupełnienie uregulowań wewnętrznych dotyczących
prowadzenia ewidencji księgowej w systemie informatycznym zgodnie z opisem w
protokole kontroli. 32.
Uzupełnienie wewnętrznych uregulowań dotyczących poboru
i rozliczania inkasenta opłaty targowej, w tym także określenie wzoru biletów
opłaty targowej. . 33.
Prowadzenie terminowych i systematycznych działań windykacyjnych w stosunku do
podatników, na których ciążą zaległości podatkowe, mając na względzie przepisy
ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz przepisy wykonawcze.
Uzupełnienie uregulowań wewnętrznych o zasady i terminy postępowania z
zaległościami podatkowymi. 34.
Uzupełnienie uregulowań wewnętrznych dotyczących prowadzenia ewidencji
księgowej w systemie informatycznym zgodnie z opisem w protokole kontroli. O
sposobie wykonania zaleceń pokontrolnych proszę powiadomić Regionalną Izbę
Obrachunkową w Białymstoku Zespół w Łomży w terminie 30 dni od daty otrzymania
niniejszego wystąpienia. Dodatkowo
informuję o możliwości składania, w terminie 14 dni od daty otrzymania
wystąpienia pokontrolnego, zastrzeżeń do zawartych w wystąpieniu wniosków, za
pośrednictwem Prezesa RIO do Kolegium Izby, zgodnie z art. 9 ust. 3-4 ustawy o
regionalnych izbach obrachunkowych. Bieg 30-dniowego terminu ulegnie
zawieszeniu w stosunku do wniosków objętych zastrzeżeniem. Podstawą zgłoszenia zastrzeżeń może być
tylko zarzut naruszenia prawa poprzez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe
zastosowanie. Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej
w Białymstoku Do wiadomości: Regionalna Izba
Obrachunkowa w Białymstoku
Zespół w Łomży Odsłon dokumentu: 120437310 Poprzdnie wersje tego dokumentu: brak |
|||||||||||||
|
www.bialystok.rio.gov.pl | Wejść na stronę: 120437310 | Strona główna | Informacje niedostępne | Pomoc | Redakcja | Kontakt | | |