Kontrola problemowa gospodarki finansowej

przeprowadzona w Urzędzie Gminy w Jaświłach

przez inspektorów Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku

Zespół w Suwałkach

 Ustalenia kontroli zostały zawarte w wystąpieniu pokontrolnym z dnia 04 grudnia 2020 roku (znak: RIO.V.6002-2/20), o treści jak niżej:

Pan

Jan Joka

Wójt Gminy Jaświły

W wyniku problemowej kontroli gospodarki finansowej gminy Jaświły za 2019 r. i inne wybrane okresy, przeprowadzonej w Urzędzie Gminy w Jaświłach na podstawie art. 1 ust. 1 oraz art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2137) przez inspektorów Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku Zespół w Suwałkach, stwierdzono nieprawidłowości i uchybienia opisane w protokole kontroli, którego egzemplarz pozostawiono w kontrolowanej jednostce.

Zakresem kontroli objęto dochody z tytułu podatków i opłat lokalnych, dla których organem podatkowym pierwszej instancji, w myśl art. 13 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1325, dalej jako Op.), jest Pan Wójt. Kontrola prowadzona była w szczególności pod kątem prawidłowości i powszechności poboru wskazanych dochodów, windykacji zaległości podatkowych oraz rachunkowości podatkowej, w tym rzetelności sporządzania sprawozdań budżetowych. Wynikiem tych działań były następujące ustalenia.

Badanie prawidłowości opodatkowania osób fizycznych podatkiem rolnym wykazała występowanie różnorodnych rodzajowo nieprawidłowości, takich jak:

1) Wprowadzenie do ewidencji wymiarowej błędnej powierzchni gruntów stanowiących własność podatników wskazanych w treści protokołu na stronie 7, co spowodowało zawyżenie podatku rolnego za 2019 r. oraz za okres, który na dzień kontroli nie uległ przedawnieniu (tj. lata 2017-2018) o potencjalną kwotę 176 zł oraz zaniżenie o 50 zł.

2) Naruszenie art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 333 ze zm., dalej jako u.p.r.), który stanowi, że jeżeli grunty są współwłasnością lub znajdują się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to stanowią odrębny przedmiot opodatkowania podatkiem rolnym, a obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach (posiadaczach), z zastrzeżeniem ustępu 6. Nieprawidłowość wykryto na kontach dwóch podatników, wskazanych w treści protokołu kontroli na stronie 8, gdzie stwierdzono opodatkowanie gruntów stanowiących współwłasność dwóch osób na dwóch kontach podatkowych proporcjonalnie do posiadanych udziałów oraz opodatkowanie na jednym koncie podatkowym gruntów stanowiących wyłączną własność jednej osoby z gruntami będącymi we współwłasności małżeńskiej.

3) Jednorazowy przypadek braku w aktach sprawy dzierżawcy gruntów umowy o ubezpieczeniu społecznym rolników, tj. dokumentu uprawniającego do przeniesienia obowiązku podatkowego z właściciela na dzierżawcę, stosownie do art. 3 ust. 3 u.p.r. – str. 8 protokołu kontroli.

4) Brak informacji na podatek rolny 16 właścicieli gruntów rolnych wskazanych w treści protokołu kontroli na stronie 8, co stanowi naruszenie art. 6a ust. 5 u.p.r., zgodnie z którym „Osoby fizyczne, z zastrzeżeniem ust. 10, są obowiązane złożyć właściwemu organowi podatkowemu informacje o gruntach, sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru, w terminie 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego w zakresie podatku rolnego, lub o zaistnieniu zmian, o których mowa w ust. 4.”

W dalszej kolejności kontroli poddano tematykę związaną z prawidłowością udzielania ulg w podatku rolnym, której efekty opisano w treści protokołu kontroli na stronach 10 i 11. Stwierdzono nieprawidłowość w postaci uwzględnienia do wyliczenia wysokości ulgi kwoty brutto poniesionych wydatków inwestycyjnych przez czynnych podatników VAT, zamiast kwoty netto. Przejawiło się to u dwóch podatników w przypadku, których zawartość akt nie wskazywała jednoznacznie na posiadany status, bądź jego brak, czynnego podatnika VAT. Potwierdzające dane uzyskano z witryny internetowej Ministerstwa Finansów - podatki.gov.pl, umożliwiającej weryfikację posiadanego statusu w oparciu o NIP podmiotu, na którego wystawiana jest faktura VAT. Uwzględnienie wydatku inwestycyjnego w kwocie netto lub brutto zależy od tego, czy podatnik podatku rolnego jest podatnikiem VAT i ma prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. Rozstrzygnięcie statusu podatnika (wnioskodawcy) jako podatnika VAT ma istotne znaczenie w kontekście prawidłowości wyliczenia kwoty ulgi inwestycyjnej. Należy zauważyć, iż rolnicy, którzy są czynnymi podatnikami VAT, realizując inwestycję mogą „odzyskać” VAT poprzez mechanizm obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. Kwota ulgi wyliczona na podstawie kwoty netto bądź brutto, powinna być poparta odpowiednią dokumentacją. Obowiązek ten wynika bezpośrednio z regulacji Artykułu 7 ust. 1 Rozporządzenia Komisji (UE) nr 702/2014 z dnia 25 czerwca 2014 r. uznającego niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który stanowi, że „do celów obliczania intensywności pomocy i kosztów kwalifikowalnych stosuje się kwoty przed potrąceniem podatku lub innych opłat. Koszty kwalifikowalne uzasadnia jasna, szczegółowa i aktualna dokumentacja”. Natomiast, jeżeli na gruncie przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2020 r., poz. 106 ze zm.) podatnik podatku rolnego nie ma prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, a zatem nie odzyska podatku wliczonego do ceny zakupionego towaru, należy wówczas uwzględnić kwotę brutto. W związku z powstałą nieprawidłowością zawyżono wysokość ulgi w potencjalnej wysokości 4.739,29 zł. Ponadto, na dalszym etapie kontroli przedmiotowego zagadnienia ustalono, iż od poświadczeń za zgodność z oryginałem przedłożonych przez podatników faktur VAT nie pobrano opłaty skarbowej, która zgodnie z poz. 4 części II Załącznika do ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1546 ze zm.) wynosi 5 zł od każdej strony. Nie pobrano opłaty w łącznej wysokości 145 zł.

Nieprawidłowości wykryto w obszarze wymiaru podatku leśnego osobom fizycznym, gdzie stwierdzono nieopodatkowanie gruntów leśnych, będących własnością podatników o numerach kont 0090007 oraz 0120003, których wiek drzewostanu, zgodnie z danymi zawartymi w uproszczonym planie urządzenia lasów, przy jednoczesnym braku aktualnej informacji na podatek leśny, oszacowany został na powyżej 40 lat, co powoduje brak uprawnień do zwolnienia z opodatkowania. Potencjalna kwota zaniżonych dochodów podatkowych za kontrolowany okres oraz lata, które nie uległy przedawnieniu wyniosła 63 zł.

Zwolnienie z opodatkowania gruntów leśnych o łącznej powierzchni 0,53 ha przy jednoczesnym braku informacji oraz jakichkolwiek innych danych uzasadniających brak wymiaru, stwierdzono także w przypadku dwóch podatników wskazanych w treści protokołu kontroli na stronie 15. Ponadto, brak informacji na podatek leśny stwierdzono również w przypadku grupy 8 podatników, co stanowi naruszenie art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 888 ze zm.), zgodnie z którym „Osoby fizyczne, z zastrzeżeniem ust. 7, są obowiązane złożyć organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na miejsce położenia lasu, informacje o lasach, sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru, w terminie 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku w podatku leśnym, lub o zaistnieniu zmian, o których mowa w art. 5 ust. 4.” – str. 15 protokołu kontroli.

Kontrola tego zagadnienia wykazała także jednorazowy przypadek opodatkowania gruntów leśnych o pow. 0,58 ha na koncie nr 0180017, które zgodnie z ewidencją gruntów nie stanowią własności podatnika. Na dzień kontroli nie ustalono kto jest właścicielem wskazanych gruntów – str. 15 protokołu kontroli.

Następnym obszarem, w obrębie którego stwierdzono nieprawidłowości był wymiar podatku od nieruchomości osobom fizycznym. Kontrola wykazała m. in.:

1) Występowanie znacznych różnic pomiędzy opodatkowaną powierzchnią użytkową budynków mieszkalnych a wynikającą z ewidencji budynków powierzchnią zabudowy w grupie obejmującej 24 podatników, co stanowi 59 % próby przyjętej do kontroli. Różnice zostały szczegółowo zaprezentowane w tabeli na stronach 18-19 protokołu kontroli i wynika z nich, iż dane zawarte w informacjach podatkowych oraz przyjęte do opodatkowania bez aktualnej informacji znacząco różnią się od danych zawartych w informacjach ze Starostwa Powiatowego w Mońkach, z zaznaczeniem, iż te drugie wykazują powierzchnię zabudowy z założenia odpowiednio większą od powierzchni użytkowej. W oparciu o dane geodezyjne oraz ustalenia poczynione na podstawie danych wynikających z portalu geoportal.gov.pl i google.pl/maps (dalej jako portale) ustalono, że jest wysoce prawdopodobne, iż wykazane przez podatników powierzchnie budynków są zaniżone. Na przykład, podatnik o nr ewid. 0180025 w złożonej informacji podatkowej z dnia 30.10.2006 r. wykazał 110 m² powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, natomiast z ewidencji budynków wynika, iż jest on właścicielem budynku o 3 kondygnacjach, którego przybliżona powierzchnia użytkowa może wynieść około 323 m². Kolejnym przykładem może być wprowadzenie do ewidencji wymiarowej pod numerem 0120004 powierzchni użytkowej 90 m², podczas gdy z ewidencji budynków wynika, iż podatnik jest właścicielem dwóch budynków, których przybliżona powierzchnia użytkowa może wynieść łącznie 272 m². Podsumowując, na organie podatkowym spoczywa obowiązek zweryfikowania danych dotyczących powierzchni budynków mieszkalnych wykazanych w informacjach podatkowych, biorąc pod uwagę ilość kondygnacji wynikającą z danych geodezyjnych oraz typ kondygnacji. Jeżeli mamy do czynienia z kondygnacjami typu poddasze lub podpiwniczenie należy ustalić czy spełniają one kryteria umożliwiające ich opodatkowanie i w jakim zakresie – np. czy poddasze można uznać za użytkowe a w przypadku podpiwniczenia należy ustalić czy obejmuje ono cały budynek oraz jaka jest jego wysokość.

2) Brak złożenia informacji na podatek od nieruchomości przez 13 podatników wskazanych w treści protokołu na stronach 18-19, co narusza art. 6 ust. 6 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j., Dz. U. z 2019 r. poz. 1170 ze zm., dalej jako u.o.p.l,), zgodnie z którym „Osoby fizyczne, z zastrzeżeniem ust. 11, są obowiązane złożyć właściwemu organowi podatkowemu informację o nieruchomościach i obiektach budowlanych, sporządzoną na formularzu według ustalonego wzoru, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego w zakresie podatku od nieruchomości lub od dnia zaistnienia zdarzenia, o którym mowa w ust. 3.”

3) Jednorazowy przypadek braku wprowadzenia do ewidencji wymiarowej powierzchni użytkowej 70 m² budynku mieszkalnego, wykazanej przez podatnika o nr ewid. 1090006 w informacji z dnia 23.10.2017 r. Tym samym nie wymierzono podatnikowi podatku w kontrolowanym okresie oraz latach, które nie uległy przedawnieniu w łącznej wysokości 115 zł – str. 19 protokołu kontroli.

4) Nieprawidłowość przy wymiarze podatku od nieruchomości w przypadku pozycji wskazanej w treści protokołu na stronie 20, polegającą na wprowadzeniu do ewidencji wymiarowej gruntów - nieużytków o pow. 0,25 ha, podczas gdy zgodnie z danym geodezyjnymi są to grunty sklasyfikowane jako „K” (użytki kopalniane), które powinny zostać opodatkowane jako grunty pozostałe i opodatkowane według stawki zgodnej z obowiązującym aktem prawa miejscowego, tj. 0,47 zł za 1 m². Spowodowało to uszczuplenie należności publicznoprawnych za kontrolowany okres oraz lata, które na dzień kontroli nie uległy przedawnieniu w potencjalnej wysokości 3.525 zł.

Nieprawidłowości stwierdzono także w zakresie powszechności opodatkowania nieruchomości związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Kontrola wykazała, iż 4 na 10 skontrolowanych pozycji nie zostało opodatkowanych, przy jednoczesnym braku informacji na podatek od nieruchomości lub ewentualnego oświadczenia o niezajmowaniu nieruchomości do prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to nieprawidłowość naruszająca art. 6 ust. 6 u.p.o.l., zgodnie z którym osoby fizyczne są zobowiązane do złożenia informacji o nieruchomościach i obiektach budowalnych, sporządzoną na formularzu wg ustalonego wzoru, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności uzasadniających powstanie albo wygaśnięcie obowiązku podatkowego. W takiej sytuacji, obowiązkiem osoby odpowiedzialnej za badane zagadnienie było wszczęcie postępowania wyjaśniającego z urzędu. Jego brak świadczy o niedokonywaniu przez Organ czynności sprawdzających, nakazanych treścią art. 272 w zw. z art. 274 a Op., z wykorzystaniem procedur zawartych w dziale V ustawy. Opisana nieprawidłowość mogła przyczynić się do utraty kontroli nad pozyskiwanymi dochodami jednostki z tytułu podatków lokalnych, zmniejszając tym samym wpływy budżetowe – str. 21 protokołu kontroli.

Czynności kontrolne wykazały brak realizacji zaleceń pokontrolnych RIO z 2017 r., w przedmiocie przeprowadzania kontroli podatkowych, w których zobligowano organ podatkowy do ich przeprowadzania. Ustalono, iż wbrew zaleceniom nie dokonano kontroli podatkowych w kontrolowanym okresie oraz latach poprzedzających go. W zakresie tym podjęto wyłącznie Zarządzenie Nr 62/18 z dnia 31 grudnia 2018 r., w którym wskazano, iż „kontrolę podatkową podejmuje się na podstawie zatwierdzonego przez Wójta Gminy do dnia 31 marca roku, w którym kontrola ma być przeprowadzona, planu kontroli, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do niniejszego zarządzenia.” Ustalono, iż do 2019 r. nie sporządzano planu kontroli, wbrew przywołanym zapisom regulacji wewnętrznych. Zgodnie z ustaleniami kontrolującego, dopiero w 2020 r. przyjęto plan kontroli i przeprowadzono 5 kontroli podatkowych.

W myśl wskazań § 2 w art. 281 Ordynacji podatkowej celem kontroli podatkowej jest sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Należy podkreślić, iż wykonywanie kontroli podatkowych jest obowiązkiem organu podatkowego, a nie potencjalną możliwością, z której korzysta na zasadach uznania administracyjnego. Przepisy prawa podatkowego nie regulują zakresu, tematyki i ilości przeprowadzanych kontroli. Określenie tych spraw leży w kompetencji organów podatkowych. Natomiast ich zakres i częstotliwość organ podatkowy powinien ustalić, na podstawie analizy potrzeb, w regulacjach wewnętrznych jednostki – str. 44-45 protokołu kontroli.

Badanie sprawozdawczości podatkowej wykazało nieprawidłowość w sprawozdaniu Rb-PDP z wykonania dochodów podatkowych gminy za 2019 rok. W wyniku porównania danych wykazanych w omawianym sprawozdaniu z dokumentami źródłowymi oraz odpowiednimi wydrukami wygenerowanymi z systemu podatkowego stwierdzono, iż w kolumnie 4 „Skutki udzielonych ulg i zwolnień obliczone za okres sprawozdawczy (bez ulg i zwolnień ustawowych)” wykazano kwotę 7.465,68 zł, zamiast 7.211,07 zł (różnica 254,61 zł). Nieprawidłowość powstała w wyniku zastosowania do obliczenia skutków finansowych stawek ustawowych, zamiast przewidzianych w akcie prawa miejscowego, w stosunku do zwolnionych na mocy Uchwały Nr XXIV/160/01 3 autobusów szkolnych. Ponadto, w wyniku opisanej nieprawidłowości stwierdzono również, iż w kolumnie 3 „Skutki obniżenia górnych stawek podatków obliczone za okres sprawozdawczy” – do wyliczenia kwoty skutków nie ujęto różnicy obejmującej stawkę ustawową a ustanowioną na mocy uchwały Nr XVII/114/16, właściwej w stosunku do 3 wskazanych autobusów, tym samym nie wykazano kwoty 254,61 zł. Wykazane uchybienia stanowią naruszenie § 9 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 9 stycznia 2018 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1564, tj.), zgodnie z którym kierownicy jednostek, kierownicy jednostek obsługujących i naczelnicy urzędów skarbowych są obowiązani sporządzać sprawozdania rzetelnie i prawidłowo pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym, a kwoty wykazane w sprawozdaniach powinny być zgodne z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej - str. 46 protokołu kontroli.

Badanie pod kątem powszechności i terminowości składania deklaracji na podatek rolny wykazało, iż deklaracji nie złożyły osoby fizyczne posiadające grunty we współwłasności z KOWR/O w Białymstoku (we wszystkich przypadkach ich udział został doliczony do posiadanych gruntów gospodarstw rolnych). Artykuł  6a ust. 10 ustawy o podatku rolnym stanowi, że jeżeli grunty stanowią współwłasność lub znajdują się w posiadaniu osób fizycznych oraz osób prawnych, jednostek organizacyjnych, w tym spółek, nieposiadających osobowości prawnej - osoby fizyczne składają deklarację na podatek rolny oraz opłacają podatek na zasadach obowiązujących osoby prawne – str. 13 protokołu kontroli.

Kontrola dokonana pod kątem prawidłowości realizacji dochodów z tytułu podatku od nieruchomości w grupie podatników osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej pozwoliła ujawnić występowanie nieprawidłowości, takich jak:

1) Brak kompletnych danych źródłowych potwierdzających wykazaną podstawę opodatkowania w zakresie powierzchni budynków i wartości budowli w przypadku 9 podmiotów wskazanych w opisie na stronie 23 protokołu kontroli, co stanowiło 42,86 % sprawdzonych pozycji. Deklaracja na podatek od nieruchomości oraz charakter danych w niej zawartych jest obszarem, w którym organ podatkowy został uprawniony, na podstawie art. 272 § 3 Ordynacji podatkowej, do dokonywania ustaleń faktycznych. Weryfikacja dokumentacji będącej podstawą sporządzenia deklaracji pozwala ograniczyć ryzyko związane z samoobliczeniem wysokości zobowiązań podatkowych przez podatników, a także daje możliwości skorygowania deklaracji podatkowej. Zatem pożądane w tej kwestii jest podjęcie czynności zmierzających do zebrania niezbędnego materiału dowodowego będącego potwierdzeniem danych zawartych w deklaracji, w której określany jest wymiar podatku.

2) Zadeklarowanie przez podatnika o nr ewid. 127014 zaniżonej powierzchni budynku mieszkalnego, zgodnie z danymi z ewidencji geodezyjnej posiada budynek mieszkalny o 1,5 kondygnacji i powierzchni zabudowy wynoszącej 156 m², a zadeklarował do opodatkowania powierzchnię wynoszącą 100 m², natomiast od 2020 r. deklaruje już powierzchnię 325 m² tj. wyższą od deklarowanej wcześniej o 225 m² – zaniżenie dochodów za lata 2015 -2019 wynosiło 845,00 zł – str. 23 protokołu kontroli.

3) Opodatkowanie przez podatnika o nr ewid. 127023 (Dom Pomocy Społecznej, Dom Kombatanta – jednostka organizacyjna Powiatu Monieckiego) części budynku niemieszkalnego, stawką właściwą dla budynków mieszkalnych. Zgodnie z danymi z ewidencji geodezyjnej, podatnik posiada m.in. budynek niemieszkalny o 2,5 kondygnacji i o powierzchni zabudowy wynoszącej 1245 m² zadeklarował do opodatkowania: powierzchnię 21,71 m², jako związaną z udzielaniem świadczeń zdrowotnych powierzchnię 106,85 m², jako budynki pozostałe, pozostałą powierzchnię tj. 1926,09 m², jako budynki mieszkalne. Podstawę wymiaru podatków stanowią dane zawarte w ewidencji gruntów i budynków. W związku z tym, opodatkowanie budynku lub jego części stawką podatku przewidzianą dla budynków mieszkalnych jest możliwe, jeżeli w ewidencji gruntów i budynków budynek oznaczony został, jako mieszkalny. Z przedłożonych danych geodezyjnych wynika, iż posiadany budynek ma status budynku niemieszkalnego. Jeżeli z przedmiotowej dokumentacji wynika jednoznacznie kategoria budynku, to za taki powinien go uznać organ podatkowy. Organ podatkowy nie ma, bowiem podstaw do podważania prawomocnych decyzji wydawanych przez inne organy. Zgodnie, bowiem z art. 194 § 1 Op. dokumenty urzędowe sporządzone w formie określonej przepisami prawa przez powołane do tego organy władzy publicznej stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. Skutki finansowe niewłaściwego opodatkowania budynku za lata 2017 - 2020 wynosiły 53.564 zł – str. 24 protokołu kontroli.

4) Nie wyegzekwowanie deklaracji na podatek od nieruchomości od jednostek organizacyjnych Gminy Jaświły, tj. od: Gminnej Biblioteki Publicznej oraz jej filii, jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej z miejscowości wskazanych na str. 22 protokołu kontroli, Domu Kultury, który nadzoruje również świetlice wiejskie oraz od GOPS mającego swoją siedzibę w budynku Urzędu Gminy. Kontrolującemu nie przedłożono (gmina nie posiada) żadnych dokumentów użyczenia lokali, z których wynikałaby powierzchnia udostępniona jednostce a cała powierzchnia budynku (siedziby Urzędu Gminy) została niesłusznie ujęta w deklaracji gminnej w pozycji dot. przedmiotów zwolnionych  z opodatkowania – str. 25 protokołu kontroli.

Brak złożenia deklaracji jest nieprawidłowością naruszająca przepisy art. 6 ust. 9 pkt 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, który stanowi, iż osoby prawne, jednostki organizacyjne oraz spółki niemające osobowości prawnej, jednostki organizacyjne Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, a także jednostki organizacyjne Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe są obowiązane składać, w terminie do dnia 31 stycznia, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania, deklaracje na podatek od nieruchomości na dany rok podatkowy, sporządzone na formularzu według ustalonego wzoru. Ustalono, że organ podatkowy nie wzywał podatników do złożenia deklaracji oraz ich korekt, do czego zobowiązuje dyspozycja art. 274a Ordynacji podatkowej. Zgodnie ze wskazanym przepisem, organ podatkowy może żądać złożenia wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji lub wezwać do jej złożenia, jeżeli deklaracja nie została złożona mimo takiego obowiązku.

Kontrola prawidłowości sporządzenia deklaracji gminnej wykazała opodatkowanie budowli o wartości 15.916.426,00 zł związanych z gospodarką wodociągowo-kanalizacyjną, które umową z dnia 06 września 2013 r. przekazane zostały Wodociągom Podlaskim w odpłatne użytkowanie. W takim przypadku, na mocy art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. „a” ustawy o podatkach i opłatach lokalnych obowiązek podatkowy ciąży na tym podmiocie, gdyż podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem. Wobec powyższego podatek od budowli w kwocie 318.329,00 zł winien być zadeklarowany i opłacony przez wskazany podmiot. Organ wykonawczy natomiast posiada instrumenty prawne do zastosowania wobec przedmiotu opodatkowania (budowli związanych z gospodarką wodociągowo-kanalizacyjną) preferencyjnych stawek lub zwolnienia uchwałą Rady Gminy – str. 25-26  protokołu kontroli. Jednocześnie z ustaleń kontroli wynika, że organ podatkowy nie podejmował jakichkolwiek działań w celu wyjaśnienia opisanych wyżej sytuacji, co wskazuje na zaniechanie prowadzenia czynności sprawdzających, o których mowa w art. 272 Ordynacji podatkowej.

Przeprowadzona kontrola terminowości dokonywania wpłat oraz zgodności wpłat z zadeklarowanymi kwotami wykazała nieprzestrzeganie ustawowych terminów ich wnoszenia przez:

- 1 podatnika podatku od nieruchomości od osób prawnych, kwota podatku uiszczona po terminie wynosiła 20.112,00 zł – str. 26 protokołu kontroli;

- 3 podatników podatku od środków transportowych od osób fizycznych, kwota podatku uiszczona po terminie wynosiła 3.050,00 zł – str. 30 protokołu kontroli;

- 19 właścicieli nieruchomości, kwota opłaty za odpady komunalne wniesiona po terminie wynosiła 5.040,00 zł – str. 31 protokołu kontroli.

Uporczywe (wielokrotne, powtarzające się) nieuiszczanie podatku w terminie naraża na uszczuplenie należności publicznoprawnych i jest czynem zabronionym oraz w świetle art. 57 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2020 poz. 19) podlega karze grzywny, jako wykroczenie skarbowe. Wobec powyższego, w celu zdyscyplinowania podatników do terminowego wywiązywania się z obowiązku zapłaty zobowiązań podatkowych oraz składania deklaracji podatkowych, organ podatkowy powinien rozważyć możliwość wystąpienia do urzędu skarbowego z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnoskarbowego.

Nieprawidłowości stwierdzono także w zakresie stosowania odpowiednich przepisów Ordynacji podatkowej, a dotyczyły one:

- zawyżenia kwoty pobranych odsetek za zwłokę w przypadku wpłat dokonywanych po upływie ustawowego terminu płatności, jeżeli ich wysokość nie przekracza trzykrotnej wartości opłaty pobieranej przez operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe za traktowanie przesyłki listowej, jako przesyłki poleconej.  Obecnie kwota minimalna odsetek wynosi 8,70 zł (2,90 zł x 3). Kwota niesłusznie pobranych odsetek wynosiła 13,00 zł – str. 27 protokołu kontroli,

- przerachowania z należności głównej kwoty odsetek bez zaokrąglenia do pełnych złotych, art. 63 § 1 Op. stanowi, że odsetki za zwłokę zaokrągla się do pełnych złotych w ten sposób, że końcówki kwot wynoszące mniej niż 50 gr pomija się, a wynoszące 50 gr i więcej podwyższa do pełnych złotych – str. 27-28 protokołu kontroli.

Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości były w głównej mierze wynikiem rażącego nieprzestrzegania przepisów prawnych dotyczących gospodarki finansowej i rachunkowości gminy w zakresie obowiązków spoczywających na Panu Wójcie jako organie podatkowym w myśl art. 13 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, a także nieprawidłowego funkcjonowania kontroli zarządczej.

Organem wykonawczym gminy wiejskiej jest Wójt, na którym spoczywają ogólne obowiązki dotyczące m.in. przygotowywania projektów uchwał Rady Gminy, wykonywania budżetu i gospodarowania mieniem, a także ogólna odpowiedzialność za prawidłową gospodarkę finansową (art. 30 ust. 1 i 2, art. 60 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym). Wójt jako organ wykonawczy wykonuje zadania przy pomocy Urzędu, działającego w strukturze organizacyjnej wskazanej w protokole kontroli, którego jest kierownikiem (art. 33 ust. 1 i 3 ustawy). Odpowiedzialność za gospodarkę finansową Urzędu, jako jednostki sektora finansów publicznych, w tym za wykonywanie obowiązków w zakresie kontroli zarządczej, spoczywa na Wójcie – kierowniku jednostki – zgodnie z art. 53 ust. 1 i art. 69 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych oraz pracownikach, którym powierzono obowiązki w zakresie gospodarki finansowej.

Obowiązki w zakresie prowadzenia rachunkowości spoczywały, stosownie do postanowień zakresu czynności, na Skarbniku Gminy. Prawa i obowiązki głównego księgowego (skarbnika) określają przepisy art. 54 ustawy o finansach publicznych.

Mając na uwadze ustalenia kontroli, na podstawie art. 9 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, zalecam:

1. Wyeliminowanie nieprawidłowości występujących w podatku rolnym, leśnym oraz od nieruchomości, opisanych w treści wystąpienia pokontrolnego, w szczególności dokonywanie prawidłowego wymiaru podatków w oparciu o dane z ewidencji gruntów i budynków oraz bieżącą weryfikację występujących rozbieżności pomiędzy danymi wykazanymi w informacjach podatkowych a ewidencją. Poinformowanie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku o skutkach finansowych podjętych działań.

2. Wyegzekwowanie od podatników podatku rolnego, leśnego i od nieruchomości informacji podatkowych, do składania których zobowiązani są na gruncie odpowiednich przepisów materialnoprawnych.

3. Udzielanie ulg w podatku rolnym w prawidłowej wysokości, mając na względzie wskazane przepisy prawa wspólnotowego oraz krajowego.

4. Dokonywanie systematycznych czynności sprawdzających w stosunku do nieruchomości zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej i dokonywanie prawidłowego wymiaru podatku.

5. Podejmowanie kontroli podatkowych, mających na celu sprawdzenie, czy kontrolowani należycie wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

6. Rzetelne i prawidłowe sporządzanie sprawozdań podatkowych.

7. Wyegzekwowanie od wszystkich zobowiązanych prawidłowych deklaracji na podatek od nieruchomości. 

8. Przestrzeganie obowiązku dokonywania czynności sprawdzających celem wyeliminowania nieprawidłowości, wskazanych w protokole kontroli i części opisowej wystąpienia pokontrolnego, z zakresu powszechności składania deklaracji podatkowych przez osoby fizyczne posiadające przedmioty opodatkowania we współwłasności z osobami prawnymi oraz przez jednostki organizacyjne gminy.

9. Zaprzestanie opodatkowywania (wykazywania w pozycji „zwolnione”) w deklaracji gminnej nieruchomości przekazanych w użytkowanie innym podmiotom.

11. Rozważenie możliwości wystąpienia do właściwego urzędu skarbowego z wnioskiem o ukaranie podatników uchylających się od złożenia organowi podatkowemu deklaracji podatkowych do czego zobowiązani są na mocy właściwych przepisów.

12. Przestrzeganie prawidłowości naliczania odsetek za zwłokę przy wpłatach dokonywanych po terminie płatności, zgodnie ze wskazanymi przepisami Ordynacji podatkowej, mając na uwadze treść obowiązujących przepisów wykonawczych.  

Zastępca Prezesa

Regionalnej Izby Obrachunkowej

  w Białymstoku