Rys historyczny

Ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych weszła w życie 1 stycznia 1993 roku. Na jej podstawie Prezes Rady Ministrów wydał rozporządzenia dotyczące działalności izb (m.in. rozporządzenie w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb i trybu postępowania).

W procesie legislacyjnym regionalne izby obrachunkowe pojawiły się jednak znacznie wcześniej — wraz z senackim projektem ustawy o samorządzie terytorialnym, nad którym prace trwały już pod koniec 1989 roku. Ustawę tę uchwalono 8 marca 1990 roku. W jej rozdziale „Nadzór nad działalnością komunalną” jako organy nadzoru wymieniono — obok Prezesa Rady Ministrów i wojewody — regionalne izby obrachunkowe. Przez blisko trzy lata jednak samorząd gminny pozbawiony był nadzoru regionalnych izb obrachunkowych.

Prac nad poselskim projektem ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli i Regionalnych Izbach Obrachunkowych (1990) w Sejmie X kadencji nie doprowadzono do końca. W tym samym czasie rozdział poświęcony izbom obrachunkowym umieszczono w rządowym projekcie ustawy o dochodach gmin, zasadach subwencjonowania, warunkach zaciągania pożyczek i emisji obligacji oraz o regionalnych izbach obrachunkowych. W uchwalonej ustawie (o dochodach gmin i zasadach ich subwencjonowania w 1991 r.) jednak ten rozdział się nie znalazł. Również rządowy projekt ustawy o finansach gmin (1991), w którym jeden z rozdziałów dotyczył izb, nie uzyskał poparcia.

Senat I kadencji w połowie 1991 r. miał do dyspozycji dwa projekty autorskie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych: prof. Karola Podgórskiego i prof. Teresy Dębowskiej - Romanowskiej. Prace nad kolejnymi wersjami projektu prof. Teresy Dębowskiej - Romanowskiej zakończono w Senacie II kadencji i w marcu 1992 r. projekt ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych przekazano do Sejmu. Miesiąc później odbyło się I czytanie, a do II i III doszło w październiku tego roku. Ustawę o regionalnych izbach obrachunkowych uchwalono 7 października 1992 r. (279 posłów głosowało za ustawą, 1 przeciw, 32 wstrzymało się od głosu).

Ustawa przewidziała powstanie 17 regionalnych izb obrachunkowych. Mogły one rozpocząć działalność z dniem 1 stycznia 1993 r., jednak tylko sześciu prezesów izb nominowano w styczniu tego roku (a z nich tylko dwóch 1 stycznia). Część prezesów otrzymała nominacje w marcu, a nawet kwietniu. Chociaż pierwsze posiedzenia kolegiów niektórych izb odbyły się na początku marca, a pierwsze kontrole w gminach — już w lutym, to inne izby mogły rozpocząć wypełnianie ustawowych zadań kilka miesięcy później.

Dzisiaj istnieje 16 regionalnych izb obrachunkowych. Jedna — Regionalna Izba Obrachunkowa w Koszalinie — z dniem 31 grudnia 1998 r. przestała istnieć w związku z dostosowaniem zasięgu terytorialnego izb do nowego podziału terytorialnego państwa. Z dniem 1 stycznia 1999 r. dokonano też zmian w zasięgu terytorialnym niektórych izb.

Pierwsze posiedzenie kolegium białostockiej Izby odbyło się 27 kwietnia, a pierwszą kontrolę w gminie inspektorzy rozpoczęli 2 lutego 1993 roku. W ramach działalności szkoleniowej i informacyjnej już w 1993 r. przeprowadzono pierwsze szkolenia dla gmin.
W 2003 r., po dziesięciu latach od powstania regionalnych izb obrachunkowych, z inicjatywy Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych wybito okolicznościowy medal i wydano monografię Regionalne Izby Obrachunkowe w Polsce w latach 1993—2003.

Wykorzystano m.in. artykuły B. Cybulskiego, Z. Wójcika, M. Steca i J. Kota zamieszczone w: Regionalne Izby Obrachunkowe w Polsce w latach 1993—2003, pod red. B. Cybulskiego i S. Srockiego, Wrocław 2003.